Koronavirüs salgını tahmin edilenden çok daha erken başlamış olabilir mi?

ABD’de yapılan bir araştırma Covid-19 salgınına yol açan yeni koronavirüs bilimsel adıyla Sars-CoV-2’nin şimdiye kadar düşünüldüğünden haftalar ya da aylar önce yayılmaya başladığına dair kanıtlara ulaştı. Bilim insanları yeni koronavirüsün varlığından ilk kez bir yıla yakın süre önce Çin’de ortaya çıktığı bildirildiği zaman haberdar oldu ama artık, virüsün bundan çok daha önce yayılmaya başlamış olduğu düşünülüyor. ABD Salgın Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri’nden bilim insanları araştırmalarını Clinical Infectious Diseases adlı bilim dergisinde yayınladılar. Pandeminin resmi başlangıç tarihi, Çin’in Vuhan kentindeki sağlık yetkililerinin, bir dizi vakada bilinmeyen bir solunum yolları virüsünün ortaya çıktığını bildirdiği 31 Aralık 2019. Fakat araştırmacılar 11 ay sonra, geriye dönük laboratuvar incelemelerinde, Çin’den yapılan bu açıklamadan iki hafta önce, ABD’nin sadece üç eyaletinde 39 kişinin yeni korona virüsüne karşı antikor geliştirmiş olduğunu belirlediler. Araştırma hangi yöntemle yapıldı ve ne buldu? ABD’de ilk Covid vakası yetkililer tarafından 21 Ocak 2020 tarihinde açıklanmıştı. Ne var ki yayınlanan araştırma ABD’nin çeşitli eyaletlerinde 13 Aralık 2019 ile 17 Ocak 2020 tarihleri arasında 7 bin 389 kişi tarafından yapılan kan bağışlarından örnek alıp inceledi ve bunlardan 106’sında koronavirüs antikorları buldu. Bir kişinin kanında antikor bulunması, onun virüsle karşılaştığını ve bağışıklık sisteminin koruyucu bir tepki geliştirdiğini gösteriyor. Antikor geliştirdiği belirlenen 106 kan örneğinden 39’u, 13 ile 16 Aralık 2019 tarihleri arasında California, Oregon ve Washington eyaletlerinde bağışlanmış. Diğer 67 antikorlu kan ise Connecticut, Iowa, Massachusetts, Michigan, Rhode Island ve Wisconsin eyaletlerinde ABD’deki ilk vakanın ve bu eyaletlerdeki ilk vakaların resmen ilan edilmesinden haftalar önce, Ocak ayı başlarında bağışlanmış. Antikorlu kanların sahibi bağışçıların çoğu erkek ve yaş ortalamaları 52. Araştırmayı yürüten Amerikalı bilim insanları bu antikorların bir kısmının dünyada daha önce yayılmış olan daha eski koronavirüs tiplerine karşı geliştirilmiş olabileceğini kabul ediyor ancak bu kadar çok örnekte antikor çıkmış olmasının, büyük olasılıkla bir kısmının Covid-19 geçirmiş olduğuna işaret ettiğini söylüyorlar. Araştırmacılar hala virüsün 2020 yılı Şubat ayı sonlarında ülke çapında kitlesel olarak yayılmaya başladığı görüşünde. O zaman yeni bulgular salgının ne zaman yayılmaya başladığı konusunda bildiklerimizi değiştiriyor mu? Virüs ilk ne zaman ortaya çıktı? Yeni koronavirüsün tam olarak ne zaman ortaya çıktığı sorusunun yanıtını hiç bir zaman bulamayabiliriz. Ama 2019 yılı Aralık ayında Çin’in Vuhan kentinde varlığı ilk kez açıklanmadan haftalar belki de aylar önce, virüsün dolaşmaya başladığına dair bir çok bulgu var. ABD’li uzmanlar son araştırmalarında antikor geliştirdiğini belirledikleri kişilerin bu virüsle seyahat ederken mi yoksa ülkelerinde mi karşılaştıklarını belirleyemiyor ve bu da verilerin tam olarak ne anlama geldiğini yorumlamayı güçleştiriyor. Bu araştırmada incelenen kan örneklerinin toplanmasını sağlayan Kızılhaç örgütü, bağışçıların sadece yüzde 3’ünün kan vermeden bir ay öncesine kadar yurt dışında bulunmuş olduğunu ve bunların da sadece yüzde 5’inin Asya ülkelerine gittiğini söylüyor. Başka araştırmalar var mı? Çin’den salgınla ilgili ilk açıklamanın gelmesinden önce virüsün dolaşımda olduğuna ilişkin verilere ulaşan başka araştırmalar da var. Mayıs ayında Fransa’daki bilim insanları 27 Aralık tarihinde Paris yakınlarında zatürre şüphesiyle tedavi gören bir hastanın aslında koronavirüs olduğunu ortaya çıkarmışlardı. Bir çok ülkede araştırmacılar, salgının resmi başlangıç tarihinden haftalar ya da aylar önce alınmış atık su örneklerinde koronavirüs bulduklarını açıkladılar. Haziran ayında İtalyan bilim insanları ülkedeki ilk koronavirüs vakasının açıklanmasından çok önce, 18 Aralık’ta Milano ve Torino kentlerinde alınmış atık su örneklerinde, koronavirüs izine rastladıklarını bildirdiler. Bu arada İspanya’da yapılan bir araştırmada da, Barcelona’da ilk koronavirüs vakasının açıklanmasından 40 gün önce Ocak ayı ortalarında toplanan atık su örneklerinde koronavirüs bulundu. Brezilya’da da ilk vakanın ne zaman yaşandığına ilişkin soru işaretleri var. İlk resmi vaka 26 Şubat tarihinde açıklanmıştı ve ilk hastanın, o sırada salgının en hızlı yayıldığı ikinci ülke haline gelen İtalya’dan dönen 61 yaşındaki Sao Paolo’lu bir iş adamı olduğu bildirilmişti. Fakat Santa Catarina Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı aylar önce 27 Kasım 2019’da alınan atık su örneklerinde virüs buldu. Yine Brezilya’daki Oswaldo Cruz Vakfı tarafından yürütülen bir başka araştırmada da ilk vakanın açıklanmasından bir ay önce 19-25 Ocak tarihleri arasında en az bir koronavirüs vakası yaşandığı bulundu. Henüz bilinmeyenler Bu ilk vakaların başka ülkelere yapılan seyahatlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığı ise henüz bilinmiyor. Ayrıca bir başka büyük bilinmeyen ise yeni koronavirüsün insanlara tam olarak ne zaman ve hangi hayvandan sıçrayıp enfekte etmeye başladığı. Önce dikkatler çok sayıda hayvanın canlı ve öldürülmüş olarak satıldığı Vuhan’daki pazar yeri üzerinde odaklanmıştı. Fakat uzmanlar virüsün insana ilk kez burada mı ortaya çıktığı yoksa bu ortamın uygunluğundan yararlanarak mı insandan insana yayıldığı konusunda kesin bir bilgiye sahip değil. Hong Kong Üniversitesi mikrobiyoloji uzmanı Yuen Kwok-yung ‘Hangi ihtimalin daha yüksek olduğunu sorarsanız, bence virüs canlı hayvan satışı yapılan pazarlardan geliyor’ dedi. Çin de virüsün kendi ülkesindeki izini sürerken ilk vakanın düşünüldüğünden daha önce ortaya çıktığını buldu. Koronavirüsün ilk açıklanması ile hızla yayılışı arasındaki zamanın kısalığı gözönüne alındığında bu ço doğal. Vuhan’da doktorlar tarafından daha önce yapılan ve Lancet tıp dergisinde yayınlanan bir çalışmada, belirlenebilen ilk covid-19 vakasının 1 Aralık 2019 tarihinde görüldüğü ve bu vakanın yerel hayvan pazarıyla bir ilişkisinin bulunamadığı kaydedilmişti. Bazı uzmanlar salgına dönüşme potansiyeli taşıyan bir virüsün, farkedilmeden aylarca dolaşamayacağını düşünüyor. Fakat özellikle de kuzey yarımkürede kış aylarında ortaya çıkan virüsün farkedilmesinden bir kaç hafta önce yayılmaya başlamış olması ihtimali yüksek görünüyor.

Bir önceki yazımız olan Covid: Türkiye aşılara kullanım onayını nasıl verecek? başlıklı makalemizde Fahrettin Koca, Koronavirüs ve Sağlık hakkında bilgiler verilmektedir.